Biobased Economy

Kenniscentrum Plantenstoffen maakt zich sterk voor inhoudsstoffen

‘Serieuze vergroening blijft niet lang meer uit ’

Gaan we weer natuurlijke indigo gebruiken als kleurstof van spijkerbroeken? Zal de grootste fabrikant van cola straks weer echte vanille gebruiken in plaats van synthetische smaakmakers? Veel consumenten kiezen bewust voor producten op natuurlijke basis. De glastuinbouw kan goed op deze trend inspelen door zich te specialiseren in de teelt van bijzondere grondstoffen. We staan aan de vooravond van een bijzondere transitie, voorspelt Jan Smits.

Vanille is één van de duurste specerijen ter wereld. De prijs van de gedroogde, gefermenteerde peulen van de vanilleplant varieert van 25 tot 500 dollar per kilo op de wereldmarkt en stabiliseerde de laatste jaren rond de 100 dollar per kilo. Het is een gecompliceerde markt, die wordt beïnvloed door aanbod van synthetische vanille en sterk schommelend areaal. Stijgt de prijs, dan wordt er meer aangeplant. De boeren op Madagaskar, die ongeveer twee derde van de wereldproductie voor hun rekening nemen, worden er niet rijk van. Bovendien schommelt de kwaliteit van het eindproduct in kwaliteit, mede omdat de verwerking van het eindproduct zeer specialistisch werk is en afhangt van de grilligheid van de natuur.

Stel dat je vanille in kassen zou kunnen telen, onder geconditioneerde omstandigheden. En stel dat je ook het drogen en fermenteren nog beter onder de knie zou krijgen. Hier ligt een uitdaging. Geen Nederwiet, maar NederVanille. Teler Joris Elsgeest in Nieuwe Wetering droomt samen met andere telers al van een aromatische toekomst. Een consortium van telers en universiteiten onderzoekt de kansen voor de vanilleteelt onder glas en probeert afnemers te vinden voor het eindproduct. Elsgeest hoopt dat NederVanille kan uitgroeien tot een echt kwaliteitsproduct en dat producenten van frisdranken in de toekomst stoppen met het gebruik van synthetische smaakstoffen.

Vergroening

Planten met bijzondere inhoudsstoffen staan erg in de belangstelling. Trendwatchers voorspellen dat technisch hoogwaardige kassen de apotheek voor de toekomst zijn. Vanille is een voorbeeld van een aromatisch gewas, maar de aandacht gaat ook uit naar bronnen voor groene gewasbeschermingsmiddelen, verfstoffen, cosmetica en medicijnen.

Het Kenniscentrum Plantenstoffen helpt telers en andere bedrijven met het benutten van deze duurzame nieuwe grondstoffen. Jan Smits is projectmanager en nauw betrokken bij Biobased Economy(BBE), waarbij biomassa grondstof is voor niet-voedsel toepassingen. Een voorbeeld daarvan zijn de vezels in tomatenplanten, die geschikt zijn voor de verpakkingsindustrie.

Tomaten bevatten echter niet alleen vezels, maar tal van stoffen die geschikt zijn voor andere toepassingen. Kennis daarover is volop in ontwikkeling bij universiteiten en onderzoekscentra. Onderzoeksbedrijf Fytagoras in Leiden onderzoekt bijvoorbeeld componenten in het plantensap van tomatenstengels die mogelijk geschikt zijn als actieve component voor groene gewasbeschermingsmiddelen. Planten leveren dus niet alleen goede voedingsmiddelen en sierwaarde, ze zijn zoveel meer waard dan dat.

Hoge concentratie

Obesitas is een serieus en groeiend probleem binnen onze samenleving. De zoektocht naar stoffen die supplementen of medicijnen opleveren die obesitas kunnen voorkomen of bestrijden is volop gaande. Een gewas dat volop in de belangstelling staat is Dioscorea oppositifolia, ofwel Chinese Yam. Yam wordt al vele honderden jaren geteeld als voedingsmiddel, maar heeft ook een lange traditie op gebied van medicinale werking. Stoffen uit deze wortel zouden de vetopslag in het lichaam tegengaan, maar ook hiervoor geldt dat het onderzoek er nog volop mee aan de slag moet.

Potplantenbedrijf Pothos Plant in Monster experimenteert al met de teelt van dit gewas. Het bedrijf probeert de teelt dusdanig uit te voeren dat de concentratie van nuttige stoffen zo hoog mogelijk wordt. Deze intensieve manier van telen is kostbaar, maar naar verwachting zal het ook een schone en waardevolle stof opleveren. Peter Olsthoorn van Pothos Plant verwacht dat consumenten behoefte hebben aan natuurlijke stoffen en dat daarvoor een markt is.

Screening sierteeltgewassen

Niet alleen de Yam is interessant. Binnen de sierteelt loop een project dat zich richt op de screening van  een breed spectrum sierteeltgewassen op hun gewas beschermende werking, gefinancierd vanuit oude PT(Productschap Tuinbouw) gelden, de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen en Royal FloraHolland. Na een literatuurstudie, in opdracht van het Kenniscentrum Plantenstoffen, is een kleine selectie van commercieel geteelde sierteeltgewassen -ongeveer twintig plantengeslachten- gemaakt om verder te onderzoeken. Dit jaar test Wageningen UR Glastuinbouw extracten daarvan op hun effecten in verschillende toetsgewassen. Aandacht ligt op bestrijding van schimmels als meeldauw en Botrytis en plagen als trips, bladluizen en spint.

Het voordeel van beschermde teelt is dat je een streng teeltprotocol kunt aanhouden, waardoor ook zuivere extracten ontstaan zonder sporen van gewasbeschermingsmiddelen. Dat het hier om duurzame toepassingen gaat staat vast. Smits: “De gewasbeschermingsindustrie is serieus bezig met ‘vergroening’ van middelen en de voedingsmiddelenindustrie zoekt ook naar natuurlijke bronnen. Het is een beweging in onze maatschappij die zich doorzet naar innovatie.”

Het Kenniscentrum Plantenstoffen is twee jaar geleden begonnen met de aanleg van een extractenbibliotheek. Deze zal eind 2015 toegankelijk zijn voor afnemers. Het centrum wil door middel van deze bibliotheek Nederlandse tuinders als volwaardig leverancier koppelen aan producenten van farmaceutica, agrochemie, kleur, geur- en smaakstoffen, cosmetica, voedingssupplementen en veevoederadditieven. Deze database bevat ongeveer 1.300 verschillende soorten die in Nederland commercieel worden geteeld, waarvan de verschillende plantendelen in totaal  ongeveer 2.240 ruwe en 2.200 opgeschoonde extracten opleveren.

Kleurstoffen

Veel aandacht gaat al uit naar de teelt van algen onder glas, mits het soorten zijn die commercieel aantrekkelijk zijn. Een voorbeeld daarvan zijn algen die de gewilde rode pigmentstof astaxanthine aanmaken. Deze stof kan kleurstoffen in voeding vervangen en is bovendien een krachtige antioxidant. Een consortium van telers, toeleveranciers en onderzoek richt zich op de teelt van deze algen in reactoren (buizen) bij Wageningen UR Glastuinbouw.

Dit toegepaste onderzoek richt zich allang niet meer op de vraag of deze stof een bepaalde werking heeft, maar op een goed teeltrecept. Verschillende telers hebben al proeven op hun bedrijf aangelegd en samen optimaliseren zij de teelt.

Hoog op agenda

 ‘New business’ met plantenstoffen staat hoog op de kennis- en innovatieagenda van de zes Greenports. Binnen de topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen krijgt Biobased Economy, waar dit onderwerp onder valt, steeds meer aandacht. Smits: “ Dit is bij uitstek een cross sectoraal onderwerp, omdat er zoveel verbindingen liggen naar voedingsindustrie, cosmetica, groene gewasbescherming en chemie. Met dit programma kan de tuinbouw excelleren. In kassen kun je de klimaatomstandigheden zo creëren dat je het maximale uit planten kunt halen. In combinatie met een sterke veredelingssector heeft de Nederlandse tuinbouw een goede uitgangspositie.” 

Smits kijkt met open vizier naar de toekomst. “Over tien jaar worden cross sectorale business cases voor het winnen van waardevolle stoffen gewoon uitgevoerd. Dan zal de tuinbouw heel gericht planten telen, waarbij telers, extractiebedrijven en industrie elkaar zullen versterken.”

Buitenstebinnen, december 2015