donderdag, augustus 14, 2014

LED belichting tomaat




De Jong en Peters over eerste ervaring belichten:
LED tussenlicht geeft weer nieuwe teelttechnische uitdagingen

Was Andy de Jong vroeger zo’n knul die met een opgevoerde brommer rond reed? Je zou het bijna gaan denken als hij vertelt over de hybridebelichting bij Jami, met dubbele LED-modules tussenlicht. Daar hoort volgens hem een zo hoog mogelijke stengeldichtheid bij. Terwijl hij het tweede seizoen draait is Wim Peters net uit de startblokken. Twee tomatentelers delen hun ervaring.

Terwijl proeven met LED-belichting in de tomatenteelt al jaren de vakbladen roze kleuren, zijn de installaties op praktijkschaal in Nederland op de vingers van één hand te tellen. Kwekerij Jami VOF, van de broers Andy en Arjan de Jong en Michel Zwinkels in Bergschenhoek is pionier op dit gebied. Het 6 ha grote tomatenbedrijf (Komeett) is voor de helft ingericht met een combinatie HID-topbelichting (SON-T) en een dubbele rij tussenbelichting met LED-modules van Philips. De installatie werd in het najaar 2012 aangelegd. Jami is inmiddels bezig met de tweede teelt onder de lampen.
Wim Peters, tomatenteler in Someren teelt op 16 ha Roma (pruim)tomaten en Tasty Tom. Hij heeft vorig jaar op 3,3 ha belichting aangelegd. Ook hij koos voor de SON-T-lampen, maar met één rij LED-modules tussenlicht in zijn pruimtomatenteelt (Prunus).

Vroege productie
De motieven van beide telers zijn verschillend. Hoewel ze de hogere productie ten opzichte van onbelicht in het achterhoofd hebben, is dat niet de belangrijkste drijfveer. Het gaat De Jong niet alleen om de totaalproductie. Hij mikt vooral op een vroege productie in de periode dat tomaten doorgaans duur zijn. Het is hem inmiddels gelukt om rond week zestien 6 kg/m2 meer te oogsten ten opzichte van vorig jaar belicht. Of de eindproductie hoger zal liggen is nog maar de vraag.
 “Wij kozen bewust voor de hybride belichting, omdat 100 procent LED nog in de kinderschoenen staat. Naar mijn mening hebben we de warmte van de SON-T lampen gewoon nodig”, legt hij uit. Dat hij niet uitsluitend voor deze lampen koos heeft te maken met het feit dat de kaslucht boven het gewas hoger oploopt met alleen SON-T en dat stond hem tegen. “Die moet je dan weer gaan afluchten en dat leidt tot warmteverliezen en past niet in ons duurzaamheidsplaatje. Met LED komt meer energie die je er in stopt, er ook als licht uit vergeleken met SON-T.”

Jaarrond eigen product
Peters teelt nu tien jaar pruimtomaten. Dat zijn relatief lange gewassen. Hij stond voor de keuze zijn kas, met een poothoogte van 5 meter, met anderhalve meter op te hogen in combinatie met diepstralers, of te gaan belichten met een hybride systeem. Investeren in LED is een stuk duurder dan de kas ophogen, maar uiteindelijk gaf het teelttechnische aspect en de verbetering van de winterkwaliteit voor hem de doorslag.
Om het gat in de productie voor zijn ‘Home Cooking’ concept op te vangen, importeerde hij ’s winters pruimtomaten van een coöperatie in Spanje. Dit is een wezenlijk ander product dan de tros pruimtomaten die hij zelf teelt. Met de keuze om te gaan belichten ondervangt hij de noodzaak tot importeren. Beide telers mikken op een eerste oogst rond de kerstdagen. “En dan hoop ik begin januari op een goede productie te zitten”, vult Peters aan.

LED als groeibuis
De verschillen in belichtingsduur met traditioneel belichtende collega’s zijn in de donkere periode van het jaar niet groot. Of je nu alleen toplicht (SON-T) gebruikt of een combinatie van toplicht en tussenlicht, de belichtingstijd blijft achttien uur per etmaal. In donkere dagen in het voor- en najaar kan wel makkelijk extra belicht worden met LED zonder teveel warmte toe te voegen in de kas.
Peters heeft geen groeibuis. De LED-modules werken wel als zodanig, zeker omdat ze ook beweegbaar zijn en met het gewas mee gaan. Dus in tegenstelling tot andere bedrijven gaat niet de groeibuis aan om het gewas te activeren, maar de LED-module. “Dat kost natuurlijk elektriciteit”, weet hij, “maar die vervangt de warmte van een groeibuis. Er zijn dus nauwelijks verliezen.” Bij De Jong bewegen de LED-modules niet mee met het gewas. Hij gebruikt wel een groeibuis.

Een leerjaar
Het eerste teeltseizoen is eigenlijk altijd een leerjaar. De Jong ging voortvarend van start. Hij hanteerde relatief hoge plantdichtheden. Daarbij zette hij de LED’s maximaal in door ze jaarrond vijf tot tien uur per dag aan te houden. “We hadden vorig jaar nog geen echte doelstelling en zijn er gewoon maximaal in gegaan”, vertelt hij. Tot drie keer toe heeft hij een kop laten staan, waardoor de eindafstand 4,6 stengels per m2 is geworden (zie tabel).
“Achteraf hebben we daarvan veel geleerd. De koppen hebben we te laat aangehouden en de eindafstand is te vol geweest. Daardoor waren we gedwongen ook in de zomer op relatief donkere dagen soms twaalf uur per dag tussenlicht te geven. Gemiddeld was het zes uur per dag. Dat is geen ramp, maar valt wel tegen als de tomaten goedkoop zijn.”
Dit jaar is hij iets behoudender van start gegaan. Hoewel de plantdatum ruim een week vroeger was dan het jaar ervoor heeft hij nu slechts twee keer een kop bijgezet, maar wel vroeger. Volgens hem is de energie-efficiency daardoor stukken beter. Nu belicht hij in de zomer maximaal vijf uur bij.

Volgend jaar anders
Peters is nu bezig met zijn eerste seizoen belichten. Hij heeft de eerste ervaringen bij Jami op de voet gevolgd en daaruit lering getrokken. “Onze verwachtingen halen we wel dit eerste jaar”, meent hij. “Maar nu al weten we wat we volgend jaar anders zullen doen. Dan wordt het pas echt leuk.” Hij plantte dit seizoen in week 45 en wil komend seizoen drie weken naar voren opschuiven.
Leren telen met de tussenlicht LED-modules is als opnieuw het wiel uitvinden, vinden beiden. De Jong: “We stapten er in, maar niemand kan je wat vertellen.” Hoewel hij intensief proeven volgt met LED-belichting kan hij die niet helemaal naar de situatie op zijn eigen bedrijf vertalen.
Ten opzichte van collega’s met alleen SON-T-lampen kiest hij ervoor om het tussenlicht zoveel mogelijk te laten branden. Als aanvullende teeltmaatregel plukt hij bijvoorbeeld geen tussenblad. Zo houdt hij zoveel mogelijk bladoppervlak aan voor kwaliteit en productie en kan de plant het tussenlicht maximaal omzetten.


Vergelijking teeltplan Jami en Wim Peters
                            Andy de Jong – Jami                                          Wim Peters
Toplicht               105 µmol/m2/s SON-T                                         117 µmol/m2/s SON-T
Tussenlicht          110 µmol/m2/s LED (2 strengen)                         55 µmol/m2/s LED (1 streng)
Gewas                  Grove trostomaat                                                 Pruimtomaat

Seizoen               2012/13                         2013/14                         2013/14
Plantdatum          wk 43                             wk 42                             wk 45
Soort plant           Komeet/Maxifort 1 op 1; 2,5 stengels/m2            Geënt getopt, 2,3 stengels/m2
Eerste stengel      wk 48 naar 3,3 st/m2      wk 44 naar 3,3 st/m2      wk 47 naar 3,45 st/m2
Tweede stengel   wk 2 naar 4,1 st/m2        wk 50 naar 4,1 st/m2      wk 3 naar 4,2 st/m2
Derde stengel       wk 6 naar 4,6 st/m2        eindafstand                    eindafstand