De Jong en Peters over eerste
ervaring belichten:
LED tussenlicht geeft weer
nieuwe teelttechnische uitdagingen
Was Andy de Jong vroeger zo’n knul die met een opgevoerde
brommer rond reed? Je zou het bijna gaan denken als hij vertelt over de
hybridebelichting bij Jami, met dubbele LED-modules tussenlicht. Daar hoort
volgens hem een zo hoog mogelijke stengeldichtheid bij. Terwijl hij het tweede
seizoen draait is Wim Peters net uit de startblokken. Twee tomatentelers delen
hun ervaring.
Terwijl proeven met LED-belichting in de tomatenteelt al
jaren de vakbladen roze kleuren, zijn de installaties op praktijkschaal in
Nederland op de vingers van één hand te tellen. Kwekerij Jami VOF, van de
broers Andy en Arjan de Jong en Michel Zwinkels in Bergschenhoek is pionier op
dit gebied. Het 6 ha grote tomatenbedrijf (Komeett) is voor de helft ingericht
met een combinatie HID-topbelichting (SON-T) en een dubbele rij
tussenbelichting met LED-modules van Philips. De installatie werd in het najaar
2012 aangelegd. Jami is inmiddels bezig met de tweede teelt onder de lampen.
Wim Peters, tomatenteler in
Someren teelt op 16 ha Roma (pruim)tomaten en Tasty Tom. Hij heeft vorig jaar
op 3,3 ha belichting aangelegd. Ook hij koos voor de SON-T-lampen, maar met één
rij LED-modules tussenlicht in zijn pruimtomatenteelt (Prunus).
Vroege productie
De motieven van beide telers zijn verschillend. Hoewel ze de
hogere productie ten opzichte van onbelicht in het achterhoofd hebben, is dat
niet de belangrijkste drijfveer. Het gaat De Jong niet alleen om de
totaalproductie. Hij mikt vooral op een vroege productie in de periode dat
tomaten doorgaans duur zijn. Het is hem inmiddels gelukt om rond week zestien 6
kg/m2 meer te oogsten ten opzichte van vorig jaar belicht. Of de eindproductie
hoger zal liggen is nog maar de vraag.
“Wij kozen bewust voor de hybride belichting,
omdat 100 procent LED nog in de kinderschoenen staat. Naar mijn mening hebben
we de warmte van de SON-T lampen gewoon nodig”, legt hij uit. Dat hij niet
uitsluitend voor deze lampen koos heeft te maken met het feit dat de kaslucht
boven het gewas hoger oploopt met alleen SON-T en dat stond hem tegen. “Die
moet je dan weer gaan afluchten en dat leidt tot warmteverliezen en past niet
in ons duurzaamheidsplaatje. Met LED komt meer energie die je er in stopt, er
ook als licht uit vergeleken met SON-T.”
Jaarrond eigen
product
Peters teelt nu tien jaar pruimtomaten. Dat zijn relatief
lange gewassen. Hij stond voor de keuze zijn kas, met een poothoogte van 5
meter, met anderhalve meter op te hogen in combinatie met diepstralers, of te
gaan belichten met een hybride systeem. Investeren in LED is een stuk duurder
dan de kas ophogen, maar uiteindelijk gaf het teelttechnische aspect en de
verbetering van de winterkwaliteit voor hem de doorslag.
Om het gat in de productie voor
zijn ‘Home Cooking’ concept op te vangen, importeerde hij ’s winters
pruimtomaten van een coöperatie in Spanje. Dit is een wezenlijk ander product
dan de tros pruimtomaten die hij zelf teelt. Met de keuze om te gaan belichten
ondervangt hij de noodzaak tot importeren. Beide telers mikken op een eerste
oogst rond de kerstdagen. “En dan hoop ik begin januari op een goede productie
te zitten”, vult Peters aan.
LED als groeibuis
De verschillen in belichtingsduur met traditioneel
belichtende collega’s zijn in de donkere periode van het jaar niet groot. Of je
nu alleen toplicht (SON-T) gebruikt of een combinatie van toplicht en
tussenlicht, de belichtingstijd blijft achttien uur per etmaal. In donkere
dagen in het voor- en najaar kan wel makkelijk extra belicht worden met LED
zonder teveel warmte toe te voegen in de kas.
Peters heeft geen groeibuis. De
LED-modules werken wel als zodanig, zeker omdat ze ook beweegbaar zijn en met
het gewas mee gaan. Dus in tegenstelling tot andere bedrijven gaat niet de
groeibuis aan om het gewas te activeren, maar de LED-module. “Dat kost
natuurlijk elektriciteit”, weet hij, “maar die vervangt de warmte van een
groeibuis. Er zijn dus nauwelijks verliezen.” Bij De Jong bewegen de
LED-modules niet mee met het gewas. Hij gebruikt wel een groeibuis.
Een leerjaar
Het eerste teeltseizoen is eigenlijk altijd een leerjaar. De
Jong ging voortvarend van start. Hij hanteerde relatief hoge plantdichtheden.
Daarbij zette hij de LED’s maximaal in door ze jaarrond vijf tot tien uur per
dag aan te houden. “We hadden vorig jaar nog geen echte doelstelling en zijn er
gewoon maximaal in gegaan”, vertelt hij. Tot drie keer toe heeft hij een kop
laten staan, waardoor de eindafstand 4,6 stengels per m2 is geworden (zie tabel).
“Achteraf hebben we daarvan veel
geleerd. De koppen hebben we te laat aangehouden en de eindafstand is te vol
geweest. Daardoor waren we gedwongen ook in de zomer op relatief donkere dagen
soms twaalf uur per dag tussenlicht te geven. Gemiddeld was het zes uur per
dag. Dat is geen ramp, maar valt wel tegen als de tomaten goedkoop zijn.”
Dit jaar is hij iets behoudender
van start gegaan. Hoewel de plantdatum ruim een week vroeger was dan het jaar
ervoor heeft hij nu slechts twee keer een kop bijgezet, maar wel vroeger.
Volgens hem is de energie-efficiency daardoor stukken beter. Nu belicht hij in
de zomer maximaal vijf uur bij.
Volgend jaar anders
Peters is nu bezig met zijn eerste seizoen belichten. Hij
heeft de eerste ervaringen bij Jami op de voet gevolgd en daaruit lering
getrokken. “Onze verwachtingen halen we wel dit eerste jaar”, meent hij. “Maar
nu al weten we wat we volgend jaar anders zullen doen. Dan wordt het pas echt
leuk.” Hij plantte dit seizoen in week 45 en wil komend seizoen drie weken naar
voren opschuiven.
Leren telen met de tussenlicht
LED-modules is als opnieuw het wiel uitvinden, vinden beiden. De Jong: “We
stapten er in, maar niemand kan je wat vertellen.” Hoewel hij intensief proeven
volgt met LED-belichting kan hij die niet helemaal naar de situatie op zijn
eigen bedrijf vertalen.
Ten opzichte van collega’s met alleen
SON-T-lampen kiest hij ervoor om het tussenlicht zoveel mogelijk te laten
branden. Als aanvullende teeltmaatregel plukt hij bijvoorbeeld geen tussenblad.
Zo houdt hij zoveel mogelijk bladoppervlak aan voor kwaliteit en productie en
kan de plant het tussenlicht maximaal omzetten.
Vergelijking teeltplan Jami en Wim Peters
Andy
de Jong – Jami Wim Peters
Toplicht 105 µmol/m2/s SON-T 117
µmol/m2/s SON-T
Tussenlicht 110 µmol/m2/s LED (2 strengen) 55 µmol/m2/s LED (1
streng)
Gewas Grove trostomaat Pruimtomaat
Seizoen 2012/13 2013/14 2013/14
Plantdatum wk 43 wk
42 wk 45
Soort
plant Komeet/Maxifort 1 op 1;
2,5 stengels/m2 Geënt getopt,
2,3 stengels/m2
Eerste
stengel wk 48 naar 3,3 st/m2 wk 44 naar 3,3 st/m2 wk 47 naar 3,45 st/m2
Tweede
stengel wk 2 naar 4,1 st/m2 wk 50 naar 4,1 st/m2 wk 3 naar 4,2 st/m2
Derde stengel wk 6 naar 4,6 st/m2 eindafstand eindafstand