Stoppen met je bedrijf

Een boer mag niet huilen

Eén op de drie boeren en tuinders wil stoppen en een kwart voelt zicht werkende arme. Dat was het schrijnend resultaat van een onderzoek van Rondom Tien, in samenwerking met LTO Nederland. De respons was enorm; meer dan 3.000 boeren en tuinders vulden geduldig het vragenlijstje in. Gisterenavond moest dan de apotheose komen in de uitzending van Rondom Tien ‘Het verdriet van de boeren’, midden tussen de strobalen in de schuur van Piet van IJzendoorn in Zeewolde. Het zou gaan over het langzaam verdwijnen van de traditionele boer en het feit dat er over dertig jaar nog maar de helft van de –overwegend- gezinsbedrijven over zullen zijn.

Verraad

De uitzending begon veelbelovend. Een mooi portret, waarin champignonkweker André Zwinkels en boerin Lijntje Boons over de beëindiging van hun gezinsbedrijf vertelden. Petje af voor deze mensen. Daar kun je alleen maar met diep respect naar kijken. Zo vol voor de camera tegen het Nederlandse publiek vertellen dat je moest stoppen met hetgeen je het allerliefste deed in het leven. Lijntje: “Ik heb gezien hoe mijn kalfjes werden geboren en nu moesten ze weg. Onze koeien zijn altijd goed voor ons geweest. Ik voel het als verraad dat ik niet meer voor ze kan zorgen.” Met die uitspraak verwoordde ze precies waarom die tomaten of die kipfilet zich onderscheiden van alle fabrieksproducten in de supermarktschappen. Boeren is meer dan voedsel produceren. Boeren is betekenis geven aan voedsel. Boer zijn is je leven. Dat irrationele is nu precies het verdriet van de boeren als het niet langer meer gaat.

Vrouwen

Het viel me op dat de vrouwen echt de boventoon voerden in deze uitzending. Of het nu de ervaren Jennifer van der Burg en Lijntje Boons waren, of de nieuwe generatie in de vorm van dochter Lisette van der Burg en tuinder(ster) Aletta van der Velden. Zij durfden het thema een gezicht te geven. De mannen vervielen vervolgens weer in een discussie over mega-bedrijven. En daar ging, mijns inziens, de uitzending stuk. Toen eenmaal dat macho-woord viel duikelde iedereen over elkaar heen en vervloog ‘Het verdriet van de boeren’. Daar miste ik een stuk research van de redactie, die moeite had een goede lijn in het verhaal te brengen en slechts constateerde. En dat terwijl er zoveel materiaal voorhanden is van eerdere discussies in De Rode Hoed, op het Agrarisch Dagblad en het levenswerk van Jan Douwe van der Ploeg. Ik noem er een paar, maar er is zoveel meer te vinden.

Twijfels

Praten boeren en tuinders te weinig over hun zielenroerselen en pakt de samenleving dat niet op? Dat vraag ik me dus af. Afgelopen week zat ik aan de keukentafel van een tuindersfamilie precies over hetzelfde onderwerp te praten. Paprika’s telen ze, op een gemiddeld groot modern familiebedrijf. Drie jongens, tuinders in de dop, stoeien rond op blauwe skelters. Weten niet beter dan dat paprika’s telen hun bestemming is. Zij kan zich permitteren om over haar twijfels te praten. Die heeft ze, want ook dit jaar gaat het onverklaarbaar slecht met de prijs van paprika’s. Hij kan zich zo’n discussie niet veroorloven. Hij gaat sorteren, want dat moet natuurlijk acuut gebeuren.

De kluts kwijt

Een boer, een tuinder mag niet huilen. Ik merk dat dagelijks. Zodra een tuinder zijn kop laat hangen ziet de buitenwereld hem niet meer staan. Ik sprak vorig jaar nog een jongen van school. Hij werd bijna automatisch tuinder, deed het goed, stond op het punt om een nieuwe kas te bouwen. Toen begon het hem te duizelen. Hij raakte de kluts kwijt. Waarom ga ik mee in die ratrace naar nog groter? Zwaar overspannen zat hij een half jaar thuis om vervolgens het moedige besluit te nemen zijn bedrijf te verkopen. Hij vertelde me dat hij altijd in zijn kring een gerespecteerd man was geweest, maar op het moment dat hij onderuit ging zag niemand hem nog staan. Sterker nog: hij verdween van het prioriteitenlijstje van de toeleveranciers en afnemers. Hij was niets meer, niemand, zo dacht hij. Gelukkig namen vrienden het voor hem op, door een vuist te maken naar die toeleveranciers. ‘Als je hem niet behoorlijk behandelt hoef je bij ons ook niet meer te komen’, was hun houding. Dat hielp bij het toch al zo moeilijke proces waar hij doorheen ging. Niet janken, maar schouders er onder.

Zwijgen doet overleven. De boer huilt, maar vooral van binnen.

Vervolg

Ik zou nu graag een vervolg zien op Rondom Tien. Eén keer zo’n onderwerp oppakken is natuurlijk onvoldoende om een bijdrage te leveren aan de landbouwdiscussie, zeker nu deze zo rommelig is verlopen. Dat merkte ik wel aan de reacties die via Twitter de revue passeerden.

Ik zoek namelijk een antwoord op de vele vragen die gisterenavond bleven hangen. Een duidelijke uitleg waarin oude landbouweconomische wetmatigheden worden benoemd, met een gefundeerde verklaring waardoor de wereldwijde landbouwcrisis is ontstaan en hoe we die gaan ombuigen naar de toekomst. Van der Ploeg: “We staan op een serieuze tweesprong: mega-landbouw met bedreiging van ons milieu of een aantrekkelijke landbouw waar het familiebedrijf zijn plaats behoudt.”

Discussie op Foodlog