maandag, november 09, 2009

Het Nieuwe Telen










Arie de Gelder en Marc Grootscholten:
‘Veertig procent energiebesparing bij tomaat en komkommer kan echt’
Het praktijkonderzoek ‘energie onder de knie’ bij tomaten en komkommers heeft de tongen losgemaakt. Ondanks het beperkte gebruik van energie stonden de gewassen er heel regelmatig op. Fouten zijn er ook gemaakt, maar daar kan je van leren.
Dat je met scherminstallaties warmte in de kas kan houden is een bekend gegeven. Dat dezelfde installatie ook warmte buiten kan houden is bekend, maar nog nauwelijks toegepast. Klimaatregelingsprogramma’s zijn er nog niet op ingesteld, maar dat zal ongetwijfeld niet lang duren, denken Arie de Gelder(WUR) en Marc Grootscholten(Improvement Centre). In het onderzoek ‘Energie onder de knie’ hebben zij dit seizoen de eerste ervaringen opgedaan bij tomaten en komkommers. De doelstellingen lagen hoog, maar de resultaten zijn een echte opsteker.
Anders kijken
Twee groepen komkommer- en tomatentelers begeleiden de proef, die bij aanvang al uit ging van een energiebesparing van 40% op de praktijk. Dat is zeer ambitieus, om het voorzichtig uit te drukken. Volgens De Gelder is het keerpunt in het denken ontstaan op het moment dat de teeltplanning op tafel kwam. “Als je dan nauwgezet het plan doorneemt ga je anders tegen de doelstelling aan kijken. Dan blijkt er meer mogelijk dan je op het eerste gezicht denkt. De tomatentelers bleken hun eigen praktijkstrategie makkelijker los te laten dan de komkommergroep. Dat maakte het hele proces wel boeiend.
Koelen onder scherm
De dubbele schermen zijn in deze proef maximaal ingezet. Het hoog isolerende scherm is tot juni gebruikt om de koude nachten op te vangen. Hetzelfde scherm is ook ingezet om op hete dagen de zon weg te schermen. Zo blijkt dat energieschermen een dubbele functie kunnen hebben. Aangezien de afdelingen zijn uitgerust met kleine luchtslurven, die drogere buitenlucht aanzuigen, werd het ook mogelijk de luchtvochtigheid onder het scherm te regelen. De onderzoekers hebben geen minimum buis ingezet. Die was er alleen als vangnet.
In augustus was het schermgebruik groot. Dan gingen ’s nachts het luchtwerk en het scherm dicht, om vervolgens bij tomaat de koeling in te zetten.
De Gelder: “Het koelen onder het schermdoek heeft ook nieuwe vragen opgeroepen. Kan je bijvoorbeeld ook instellen dat het scherm bij hoge temperaturen dicht gaat? Dit is uiteraard en vraag aan de leveranciers van klimaatcomputers.”
Problemen tweede teelt
Toen het komkommergewas in het voorjaar ging neigen naar broeikoppen hebben de proefbegeleiders besloten het ac-folie weg te halen. Hoewel de telers aanvankelijk hun twijfels hadden bij de proefopzet bleek dat het komkommergewas goed tot ontwikkeling kwam met de beperkte hoeveelheid energie. In de eerste teelt liep het energieverbruik iets op. Daarom werd besloten om het energieverbruik iets te beperken.
Grootscholten: “De productie van de eerste teelt was erg goed. In aantalen stuks liep deze iets achter op de praktijk, maar we hebben zwaardere vruchten geoogst.” In de tweede teelt is het gewas uit balans geraakt, waardoor er veel vruchtabortie op trad. De productie kwam daardoor acht komkommers achter te liggen op de praktijk. “We hebben waarschijnlijk iets te weinig energie gebruikt”, meent Grootscholten. “De keuze van een iets minder bekend ras heeft daar misschien ook in meegespeeld. Gelukkig gebruiken we in de derde teelt weer een standaard ras en loopt de productie goed met de praktijk mee. We kunnen dus concluderen dat we de energiedoelstelling goed halen, maar dat een combinatie van factoren in de tweede teelt verstoring heeft gegeven.”
Botrytis spelbreker
Ook bij tomaat is de teelt niet vanzelf gegaan. In het voorjaar zijn er periodes geweest dat het te vochtig is geworden onder het scherm. Daardoor heeft botrytis een kans gekregen. Grootscholten: “Dat is natuurlijk jammer. Voor de rest van de teelt heb je dan een extra kwetsbaar gewas staan, dat meer risico’s op ziekten in zich heeft.” Op het moment dat de begeleiders hebben besloten om meer te monitoren is het veel beter gegaan. Op dit moment staat het er zelfs erg goed bij en is het probleem helemaal onder controle.
In deze proef is de energiedoelstelling gehaald. Half september ligt het verbruik 1 m3 onder de prognose. Daarentegen ligt de productie boven de prognose. Hoewel de teelt iets later is gestart dan in de praktijk gebruikelijk is, ligt de productie in week 37 op 49,5 kg/m2 (bruto). De prognose van 60 kg trostomaten per m2 zal dus zeker gehaald worden. De houdbaarheid en smaak van de tomaten zijn goed. Anderhalve tros heeft botrytisstip opgelopen door de inschattingsfout met het ontvochtigen.
Enthousiast
Hoewel de praktijk uiterst sceptisch was over de doelstellingen van de proef zijn de telers gaandeweg het seizoen enthousiast geworden. In het onderzoek is bijvoorbeeld veel scherper geteeld met een veel kleiner vochtdeficit dan gangbaar is in de praktijk. De Gelder: “Ze geven toe dat ze theorieën overnemen en bewuster met hun eigen stookregie omgaan.” De wisselwerking tussen onderzoek en praktijk is ook goed uitgepakt.
Over het schermen in beide teelten wordt druk gediscussieerd. Moet je bijvoorbeeld gaan schermen ten koste van licht? De proef heeft dus veel vragen doen ontstaan, die in een tweede teeltseizoen beantwoord zouden kunnen worden. Eigenlijk is het verhaal nog niet af en zal de praktijk moeite hebben om dit experiment over te nemen. Om die reden ligt er al een voorstel voor vervolgonderzoek bij tomaten en als nieuw gewas paprika.
“Of de praktijk dit verhaal over gaat nemen is nu de vraag”, concludeert Grootscholten. “We hebben dit jaar ontzettend veel geleerd over energiezuinig telen. Telers met een WKK installatie zullen niet zo maar instappen, maar wie een berekening maakt voor een nieuwe installatie kan er rekening mee houden. Het zal alleen nog even duren voordat telers weer kunnen gaan investeren.”
Telen met 25 kuub gas
‘Energie onder de knie’ is een onderzoeksprogramma in het kader van ‘Het nieuwe telen’, gefinancierd door het Productschap Tuinbouw en het ministerie LNV. De proef vindt plaats op het Improvement Centre in Bleiswijk, in twee afdelingen van ieder 1.000 m2. De doelstelling van het onderzoek is energiezuinig telen (maximaal 25 m3 gas per m2, een besparing van 40% op de praktijk) met behoud van productie en kwaliteit. Proefgewassen zijn komkommer en tomaat.
Beide afdelingen hebben kleine luchtslurven, waar voorverwarmde lucht wordt ingeblazen. De afdeling met tomaten heeft een lichte koelinstallatie boven het gewas. De warmte-oogst van deze koeling wordt weer opgeslagen voor andere momenten. Beide afdelingen hebben een hoge druk vernevelingsinstallatie om te koelen.
In de kas is een dubbel scherm geïnstalleerd. Boven ligt XLS 18 Revolux; een hoog isolerend scherm dat tot 71% energie bespaart. Beneden ligt XLS 10 Ultra Revolux, met een maximale besparing van 42%. De komkommerkas kreeg in de koudste maanden een extra ac-foliescherm, dat begin maart is verwijderd.
In de tomatenproef staat het ras Capricia, geënt op Maxifort, in een V-systeem. De proef startte op 1 januari met grote planten. Bij komkommer werd voor het meeldauwtolerantie ras Sacha gekozen. Deze proef startte op 7 januari, toen de planten 32 dagen oud waren. De tweede teelt met de meeldauwresistente Burgatta werd in week 17 tussen geplant en in de derde teelt Sheila.

Geen opmerkingen: